W 2023 roku Arboretum w Przelewicach obchodzi swoje 90-lecie. Przelewice mają długą i ciekawą historię. Początki sięgają szlacheckiego rodu von Schack. Pierwsze wzmianki dotyczące tej rodziny w Przelewicach pochodzą z 1437 r. W 1799 r. Otto Friedrich Ludwig von Schack i jego siostra Juliana Luiza, hrabina von Czettritz, sprzedali dobra przelewickie Augustowi Heinrichowi Borgstede z Berlina. Tajny nadradca finansowy Borgstede zlecił w Przelewicach budowę pałacu oraz parku w stylu angielskim. Kolejnym nabywcą majątku był książę August Pruski, który kupił ziemie i pałac, jako zabezpieczenia przyszłości zarówno swojej jak i metresy oraz siedmiorga dzieci. Wprowadził on w parku gwiaździsty układ dróg obsadzanych drzewami. W ten sposób utworzono kwatery, które prawdopodobnie wykorzystywane były pod uprawę roślin ozdobnych.

Przez kolejne długie lata zmieniali się właściciele majątku wprowadzając swoje poprawki w pałacu. Jednak bez fachowej ingerencji w park, który rozrastał się na dużej powierzchni terenu. Dopiero w 1933 r. dr Conrada von Borsig, przemysłowiec z Berlina przekształcił park przypałacowy w Ogród Dendrologiczny. Jako członek niemieckiego Towarzystwa Dendrologicznego sprowadził do ogrodu wiele ciekawych gatunków i nasadzał je według przygotowanej wcześniej koncepcji. Arboretum zostało stworzone z pasją, gdy drzewa w parku miały już ponad 100 lat. Borsig oddał się całkowicie ogrodowi. Choć jego rodzina prowadziła interesy na Śląsku, on sam przyjechał do Przelewic.

Z czasów założenia Arboretum na terenie ogrodu zostało niewiele drzew. Wpływ na to miała II wojna światowa, a także aukcje drzew, które spowodowane były wysoką inflacją, przez co wiele olbrzymich okazów zostało wówczas zniszczonych. Do dziś w ogrodzie można podziwiać karłowe świerki, jałowce oraz zachowywane bez śladów chorobowych sosny wejmutki. Na uwagę zasługują różnorodne żywotniki zachodnie, wysokie na 22 m miłorzęby dwuklapowe, które zwierają wiele składników aktywnych. Wyciąg z liści miłorzębu japońskiego znajduje zastosowanie w leczeniu dolegliwości związanych z demencją, chorobą Alzheimera
i osłabieniem pamięci. Roślina stosowana jest nie tylko w farmakologii, ale również
w kosmetologii. Z tamtego okresu w ogrodzie rosną również lipy, które użytkowane są, jako rośliny miododajne i lecznicze.

W kolekcji Ogrodu Dendrologicznego znajduje się wiele okazów roślin chronionych występujących na terenie parku naturalnie (cis i bluszcz) oraz introdukowanych (wiciokrzew pomorski, sosna limba, sosna kosodrzewina, jarząb brekinia wawrzynek wilczełyko). Rośliny rzadkie i chronione są też reprezentowane w runie parkowym (kopytnik, czermień błotny, kosaciec żółty) i na rabatach bylinowych (dyptam jesionolistny). Najstarsze zadrzewienia Arboretum przelewickiego liczą około 180-250 lat. Są to: sosna wejmutka, żywotnik zachodni, miłorząb chiński, modrzew europejski, platan klonolistny i robinia akacjowa. Przetrwały również stare, piękne okazy naszych cisów, jesionów, wiązów, jaworów, buków, lip, topól i sporadycznych dębów.

Na zlecenie Borsiga, architekt Heydenreich z firmy Späth, zaprojektował układ przestrzenny ogrodu z doborem roślin drzewiastych. Arboretum składa się z 7 zasadniczych zespołów florystycznych. Określenia zespołów „japoński, wrzosowy, śródleśny, świerkowy, źródlany, kwietny i zimozielony” wyrażają specyficzny charakter kompleksu. Zasoby ogrodu to około 1300 gatunków drzew, krzewów i roślin zielnych, które tworzą to miejsce naprawdę wyjątkowym.

Obszar ogrodu źródlanego zachwyca, otoczony wysokimi jesionami, gatunkami japońskiego klonu i lipami, jest miejscem relaksu wielu odwiedzających. Znajdują się tam drzewa i krzewy, które lubią podmokłe tereny, dzięki czemu cudownie rozkwitają. Jest tam zagrożona wymarciem i pod ścisłą ochroną Myrica tzw. woskownica. To aromatyczna roślina, stosowana dawniej
w Europie w piwowarstwie, wykorzystywana również, jako repelent. Na źródlisku króluje tulejnik amerykański, znaleźć tam można także funkię i pełnik europejski, który rośnie też w okolicach trzech stawów.

Z kolei wrzosowisko jest miejscem, gdzie w okresie wiosenno-letnim możemy oglądać kolorowe azalie i różaneczniki. Naprzeciwko szałasu pasterskiego, pod starym i wysokim modrzewiem europejskim znajduje się miejsce upamiętniające Conrada von Borsiga. Z relacji lokalnego przewodnika wynika, że grób Borsiga niegdyś znajdował się po prawej stronie alei różanej.

W 2006 r. Centrum Badawczo-Wdrożeniowe zdecydowało się na rozpoczęcie odtworzenia ogrodu wiecznie zielonego Borsiga. Posadzono wtedy różne odmiany różaneczników, azalie
i kalmie. W 2022 roku została ukończona modernizacja tego ogrodu. Odtworzono ścieżki
i uzupełniono kolekcję hortensji. W ogrodzie posadzono również kalmie szerokolistne (Kalmia latifolia), które są zimozielonym uzupełnieniem dla różaneczników i azalii. Zachowane bukszpany, kaliny i mahonie przez zimę pozostają ciemnozielone, przede wszystkim doskonale znosząc niskie temperatury. Dzięki realizacji zadania pn. ,,Modernizacja kolekcji Ogrodu Dendrologicznego w Przelewicach” udało się ukończyć dwa odcinki kamiennych ścieżek wytyczonych według map z 1960 r. sporządzonej przez geodetę Ministerstwa Rolnictwa inż. Władysława Kluzę.

Jubileusz 90-lecia w Ogrodzie Dendrologicznym to bardzo ważne wydarzenie. Historia tego miejsc przekłada się na wartość kulturową Pomorza Zachodniego. Dokonania poprzedników zarówno tych z XIX w. jak i późniejszych przyczyniły się do stworzenia cennej przyrodniczej perły dostępnej dla każdego turysty. Zróżnicowany teren i piękno przyrody sprawiają, że ogród dendrologiczny jest prawdziwą oazą spokoju. W rocznicę powstania Arboretum Ogrody Przelewice chciałyby upamiętnić założyciela ogrodu Conrada von Borsiga.

K. Bednarska