Od kilku lat burmistrz Pyrzyc zabiega o wykreślenie części miasta Pyrzyce w obrębie murów obronnych z rejestru zabytków. Starania te związane są z utrudnieniami, jakie nakłada na inwestorów konserwator zabytków w związku z tym, że ten teren miasta znajduje się w tym rejestrze. W jednym z pism skierowany przez Marzenę Podzińską do Piotra Glińskiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego czytamy – „Zwracam się z prośbą o wykreślenie z rejestru zabytków terenu Starego Miasta w Pyrzycach wpisanego do rejestru w roku 1958, znajdującego się w obrębie warownych murów miejskich. Teren Starego Miasta pochodzący z XIII wieku, pierwotnie był gęsto zabudowany kamienicami, a okres jego intensywnego rozwoju został przerwany wybuchem II wojny światowej. W wyniku działań wojennych miasto zostało zniszczone w 90%. Wśród ocalałych budowli znalazła się m. in. kaplica Świętego Ducha, która po renowacji została zaadaptowana w 1969 r. na bibliotekę miejską. Odrestaurowano ratusz miejski, który stał się jak dawniej siedzibą władz. Dokonano również konserwacji i odrestaurowania zniszczonych odcinków murów miejskich (głównie w części północnej). Po wojnie intensywnie rozwijało się budownictwo mieszkaniowe. Rok 1960 był początkiem budowy bloków mieszkalnych, które powstawały na terenie zniszczonej starówki. Obecnie to blokowisko, które zarówno pod względem architektonicznym i kubaturowym odbiega od historycznej zabudowy miasta. W wyniku zmian w zagospodarowaniu – obecnie na tych terenach przeważa prawie w 90 % zabudowa współczesna, obszar ten utracił wszelkie wartości historyczne. Ustalenia dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków zapisuje się przez określenie nakazów, zakazów, dopuszczeń i ograniczeń w zabudowie i zagospodarowaniu terenu. Na terenie objętym ścisłą ochroną konserwatorską uzgodnień wymagają wszelkie prace o charakterze urbanistycznym, budowlanym, prace związane z kształtowaniem przestrzeni, wszelkie działalności o charakterze plastycznym jak reklamy, czy szyldy, co ogranicza racjonalny rozwój miasta i stwarza problemy planistyczne, inwestycyjne i powoduje, że różne grupy społeczne m.in. przedsiębiorcy niechętnie inwestują na terenach objętych ochroną. Podczas prowadzonych konsultacji społecznych, dyskusji publicznych oraz indywidualnych spotkań w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, mieszkańcy zgłaszali swoje problemy oraz sygnalizowali swoje rozwiązania dotyczące ograniczenia zasięgu strefy ochrony konserwatorskiej terenu Starego Miasta.

Dlatego też uwzględniając wnioski mieszkańców, jak również mając na uwadze rozwój przestrzenny naszego miasta proponuję ograniczenie obszaru w ten sposób, że ochronie podlegać w dalszym ciągu będą obiekty znajdujące się na terenie Starego Miasta, które stanowią chlubę naszego miasta tj. kościół św. Ducha (obecnie biblioteka), ratusz, kościół p.w. Wniebowzięcia NMP. oraz cały system fortyfikacji obronnych wraz z basztami, bramami, obwałowaniami i fosą oraz relikty średniowiecznych nowożytnych piwnic budynków. Bardzo proszę o pozytywne rozpatrzenie mojej prośby.”

Po kilku uzupełnieniach wniosku i wyjaśnieniach złożonych przez burmistrz Marzenę Podzińską, ministerstwo 19 sierpnia 2021 roku podjęło w sprawie decyzję w której czytamy między innymi – „………………...Na podstawie ustaleń zawartych w opinii Pracowni Terenowej w Szczecinie z dnia 22 września 2020 r. Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu stwierdził, iż teren Starego Miasta w Pyrzycach został wpisany do rejestru zabytków w stanie, w jakim znajdował się w 1955 r. Jak wynika z treści opinii, stopień zniszczenia zabudowy Pyrzyc po wojnie szacowano w skali całego miasta na 80-90%. Można więc z całą pewnością stwierdzić, że w 1955 r. to nie zabudowa miejska przesądzała o istnieniu wartości zabytkowych ww. układu urbanistycznego, szczególnie, że elementy zabudowy uznane za wartościowe zostały wpisane do rejestru zabytków odrębnymi decyzjami administracyjnymi. Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu stwierdził, iż wnioski w opinii Narodowego Instytutu Dziedzictwa zostały sformułowane w oparciu o błędne merytorycznie założenia. Za całkowicie błędne należy uznać zawarte w opinii wnioski, jakoby o utracie wartości zabytkowych układu urbanistycznego Starego Miasta w Pyrzycach miała świadczyć okoliczność zniszczenia jego zabudowy na skutek działań wojennych oraz okoliczność, że nowa zabudowa nie nawiązuje do stanu sprzed 1945 r. Należy bowiem podkreślić, że historyczna zabudowa zasadniczo nie istniała w momencie wpisu do rejestru zabytków, w związku z czym nie mogła mieć ona wypływu na wartość tego układu, uznaną w decyzji wpisowej. Istota niniejszej sprawy sprowadza się więc do ustalenia, czy cechy i wartości układu przestrzennego Pyrzyc — istniejące w 1955 r. i uznane za przesądzające o konieczności ochrony tego układu — zostały zachowane do czasów współczesnych. Orzeczenie z dnia 22 kwietnia 1955 r. o uznaniu za zabytek historycznego układu urbanistycznego Pyrzyc zostało na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o opiece nad zabytkami (Dz.U. 1928 nr 29 poz. 265). Stosownie do przepisów tego aktu, zabytkiem określano każdy przedmiot tak nieruchomy, jak ruchomy, charakterystyczny dla pewnej epoki, posiadający wartość artystyczną, kulturalną, historyczną, archeologiczną lub paleontologiczną, stwierdzoną orzeczeniem władzy państwowej, i zasługujący wskutek tego na zachowanie. Za zabytki mogły być w szczególności uznane „na gruncie dochowane rozplanowania starych miast i dzielnic staromiejskich”. Posługując się językiem aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jedn. Dz. U. 2021 poz. 710 ze zm.), można by przyjąć, iż w powyższym sformułowaniu mowa jest o przestrzennym założeniu miejskim posiadającym zachowany układ historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. Potwierdza to w swojej opinii także Narodowy Instytut Dziedzictwa, wskazując, iż „we wpisie do rejestru zabytków z 1955 r. określono zakres ochrony konserwatorskiej zgodnie z ówczesnymi poglądami, ograniczając pojęcie układu przestrzennego miasta do siatki jego ulic”. Orzeczenie z 1955 r. jako przesłankę do uznania terenu Starego Miasta w Pyrzycach za zabytek wskazuje m.in. „typowe dla średniowiecza założenie urbanistyczne”, którym w tym wypadku jest m.in. charakterystyczny układ ulic, wpisany w stosunkowo dobrze zachowany system obwarowań miejskich z XIII—XV w. Jak natomiast wynika z ww. opinii Narodowego Instytutu Dziedzictwa historyczny układ komunikacyjny Starego Miasta w Pyrzycach (siatka ulic) z niewielkimi zmianami przetrwał do czasów współczesnych. Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu wystąpił także do Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie ewentualnego skreślenia z rejestru zabytków układu przestrzennego Pyrzyc. W piśmie z dnia 16 czerwca 2021 r. organ ochrony zabytków negatywnie zaopiniował ze stanowiska konserwatorskiego skreślenie z rejestru zabytków ww. układu. Organ podkreślił, że obszarowy wpis do rejestru zabytków układu urbanistycznego o średniowiecznej metryce posiada walor, który daje możliwość uzgadniania nowych inwestycji i kształtowania przestrzeni miasta w kontekście niezwykle cennych zachowanych obiektów zabytkowych na terenie Starego Miasta, takich jak średniowieczne obwarowania miejskie, kościół p.w. św. Maurycego (ob. p.w. Wniebowzięcia NMP), kościół p.w. św. Ducha (ob. Pyrzycka Biblioteka Publiczna), czy też relikty średniowiecznych i nowożytnych piwnic budynków, oraz do ochrony jego reliktowych pozostałości, śladów jak wzgórze z nieprzebadanymi dotychczas ruinami klasztoru ss. augustianek oraz nawarstwień archeologicznych. Biorąc pod uwagę wszystkie zebrane dokumenty, Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu uznał, iż brak jest podstaw do wszczęcia z urzędu postępowania w sprawie skreślenia z rejestru zabytków terenu Starego Miasta w Pyrzycach, znajdującego się w obrębie warownych murów miejskich uznanego za zabytek wraz z przyległym obszarem otaczającym miasto pasem o szerokości 125 mł miejscem dawnych wałów i fos. Zgodnie z przepisem art. 13 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami tylko zabytek wpisany do rejestru, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych, zostaje skreślony z rejestru. W niniejszym przypadku historyczny układ urbanistyczny Starego Miasta w Pyrzycach nie uległ zniszczeniu od czasu uznania go za zabytek w 1955 r. ”

Po tej decyzji Piotra Glińskiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ścisły nadzór Konserwatora Zabytków nad tym terenem miasta Pyrzyce pozostaje, nadal każdy inwestor w obrębie murów obronnych będzie musiał mieć do każdej choćby niewielkiej inwestycji opinię konserwatora.

PP